#Muzički april

– Piše: Sarabela Drljan –

Kako definisati muziku i objasniti njen uticaj na filozofiju i filozofiju muzike?

Ako bi ste pitali malo dijete da vam kaže šta ga asocira na muziku, sigurna sam da bi asocija bili pojmovi: glasno, zvukovi, lijepo, pjevanje, instrumenti, ritam. Dakle, muzika bi bila spoj svega navedenog.

Sama riječ muzika potiče od grčke riječi mousikê, koja je izvedena od riječi mousa (muza), a svijetom se raširila kroz latinski oblik musica, i najčešće služi da opiše ugodne eufonijske zvukove.

Jedna od mogućih definicija muzike može glasiti ovako: Muzika je umjetnost stvaranja i kombinovanja zvukova koji, prema određenim zakonima fizike, fiziološke reakcije i formalnih konvencija, izražavaju i izazivaju osjetilni i emotivni stimulus preko slušnog aparata. Ipak, koja je povezanost ova dva pojma u naslovu, šta je to što ih spaja?

Možda samo na prvi pogled djeluje da ova dva pojma nemaju ništa slično jer muzika nastaje iz naših najdubljih osjećanja, ili bolje da kažem, iz srcam dok filozofija nastaje iz razuma i kao takva se obraća razumu svih mislećih ljudi.

Moj odgovor je: misao o onom što se ne može vidjeti / dotaći; jedino što imamo je sopstvena spoznaja proisteklu iz srca ili uma koju želimo da dostignemo ili samo stremimo ka toj spoznaji.

Muzika je sama po sebi vječita inspiracija brojnih filozofskih mislioca od pitagorejaca do Grigorija Niskog i Avgustina, Aristida Kvintilijana i Boetija, Tome i Kuzanskog, Šelinga i Hegela, Šopenhauera i Ničea.

Zajedničko filozofiji i muzici je traganje pored misli o onom što se ne vidi, što je iracionalno. Muzika je dakle svugdje oko nas, a uzgred, ako niste znali, i kosmos ima svoj zvuk, svaka planeta u našem sistemu ima jedan poseban ton, te tako i Zemlja. Ipak, razum i nauka nam kažu da  zvuk u prostoru koji je veliki toliko da može “ugušiti” svaki ton ipak opstaje i da se “čuje”.

Sa druge strane, ni filozofija nije nastala samo pukim racionalnim razmišljanjem; njen osnovni impuls jeste intuicija koja je vodi na tom putu traganja za odgovorima na vječita pitanja.

Tu negdje u sredini između razuma i srca, nalazi se muza koja nadahnjuje i inspiriše.

Na svijetu ne postoji, mislim na prirodne uslovime, apsolutna tišina pa čak ni na dnu okeana, jer gdje god je život postoji šum.

Kako je rekao već čuveni Emil Sioran: Ko ne voli prirodu ne voli ni muziku, a predjeli što u nama ne bude muzičke prizore ne mogu biti uspomene. Ko nije zanesen i srećan lutao parkovima neće razumjeti mocartovske draži. Duboke sumrake bez Bramsa i veličanstvenost prirode bez Betovena? Muzika ima kosmičko obilježje. Bez lјubavi za prirodu lišeni smo osnove za strast prema muzici.

Ipak, koliko se nas istinski zapitalo o porijeklu muzike? Možda smatramo da je ona tu od iskona, možda je prirodno bila sastavni dio naših života, ali jedno je sigurno, muzika je tu oduvijek.

Muzika je kako sam spomenula, umjetnost koja nadahnjuje čovjeka dovodeći ga u transcedentnu oblast.

Priroda je satkana od tih skoro pa nečujnih zvukova, čak postoje i audio zapisi koji prikazuju rast biljke. Ta muza ili nazovimo je harmonija, kao da čeka nekog novog Betovena, Šopena, Mocarta da je uhvate i prenese svima nama

Ipak, istorijski muzika ima svoje početke. Ovdje prenosim dio poglavlja iz knjige Filozofija muzike od Milana Uzelca izdato 2005 godine koji se bavio tematikom koju vam danas predstavljam.

“Ako je od najstarijih kosmogonijskih tumačenja svijeta harmonija bila viđena kao najviša vlast nad elemenatima, njeno razumijevanje je bilo i ostalo predmet najintenzivnijeg mišljenja onih koji su sebe smatrali filozofima; prvi koji je sebe nazvao tim imenom bio je Pitagora i nije slučajno što s njim počinje istorija filozofije kao i istorija filozofije muzike.

Sasvim je izvjesno da se realizovana muzika mogla misliti u dvije pojmovne ravni: ontološkoj i estetskoj, a da pritom ima tri pojavna oblika: u prvu grupu spada pitagorejska muzika kojom dominira harmonika (to je “kosmička” muzika koja je nastojala da bude u saglasju s harmonijom i strukturom kosmosa i vremenski ta muzika postoji do IV vijeka prije naše ere); za njom slijedi “psihološka” muzika koja za svoj predmet ima oblikovanje duše (ona je “tehnička” u izvornom značenju riječi téchne; to je muzika o kojoj govori Platon i koja traje do XVII vijeka, s tim što tu spada i vrijeme vladavine modalne harmonije u muzici kojom dominira misticizam Ekharta i nominalizam Okama a koja traje od 1321/1322. do 1602). Nova muzika kojom dominira izraz nastaje nakon 1602; ona nastoji da govori jezikom osjećanja, njom vlada tonalna harmonija i to je muzika koja na teorijskom planu počinje s traktatom Đ. Kačinija (1602), a završava se traktatom Buzonija i muzičkom praksom Sergeja Rahmanjinova i majstora zvona Konstantina Saradževa.

Čitav taj period realizovane muzike (od VI vijeka prije n. e. pa do tridesetih godina XX vijeka) jeste vrijeme pokušaja da se realizuje Muzika koju misle filozofi, a o kojoj je prvi progovorio Pitagora; nakon njega, mišljenje muzike dolazi do prvog svog vrhunca kod Platona, potom opada pod uticajem shvatanja o etičkom značaju muzike (Aristotel, Aristoksen) da bi se, u doba poznog helenizma iznova u djelu Aristida Kvintilijana našlo u svom najvišem zenitu. Filozofi su u narednih dvanaest vjekova nastojali da sačuvaju svijest o mjestu, smislu i značaju muzike. Filozofija muzike se po treći put našla na mjestu bez sijenki u djelu Johana Keplera koje je njena kruna i njen kraj.

Nakon toga, u vrijeme koje traje do danas, pod uticajem novovjekovne filozofije i s pojavom estetike, musica mundana biva potisnuta; zamjenjuje je musica instrumentalis; to je vrijeme opadanja mišljenja muzike i narastanje nesporazuma muzike sa samom sobom, muzike koja je konačan oblik svoje propasti dobila u drugoj polovini XX vijeka; istina, situacija se znatno počela pogoršavati već krajem XIX vijeka; ne treba gubiti iz vida da su kasnije kompozitori poput Kejdža, Štokhauzena, Buleza, Šnitkea, Gubajduline, bili na tragu onog što je na vrijeme spoznao u oblasti pjesništva Artur Rembo, ali su zavedeni slavom i novcem nastavili da “komponuju” (živeći u iluziji kako “stvaraju” muziku).”

Dakle, muzika je povezana sa našim osjećanjima, ali ne samo to, muzika je oduvijek dio nas. Kako sam već istakla, tu je od prapočetka, ona je harmonica mundi. Te je tako i na brojnim filozofima bilo da proniknu u tajnu staru koliko i sam nastanak svijeta – šta je to što čujemo, odakle dolazi i zašto nastaje zvuk, prije svega, zašto je čovjek oduvijek uživao u prijatnom zvuku prirode, kasnije i putem prostih i složenijih instrumenata, glasa, a toliko se bojao prodornih, bučnih?

A šta je ono što vi volite?