– Piše: prof. dr Dragan Koprivica –
– Izvor: Pobjeda –

Više je direktnih povoda za ovaj osvrt o dometima predstave CNP-a “Omladina bez Boga”, po tekstu Edena fon Horvata, u režiji Tare Manić, našoj publici dosad, inače, malo poznate rediteljke novijeg talasa. Iz njene afirmativne biografije saznajemo da je uspješno započela i karijeru predavača na FDU-u u Beogradu, da je već režirala desetak predstava, uradila nekolike radio drame i dobila više laskavih priznanja za režiju, čak i u Rusiji i Poljskoj, te sve govori u prilog činjenici da se javlja novo uspješno mlado lice, što, svakako, raduje.

No, pošto svaka predstava pred reditelja uvijek iznova postavlja imperativ u stilu sentence “Hic Rhodus, hic salta!”, i pošto su stečeni rezultati redovno na novoj provjeri, kao da ih nije ni bilo, treba objektivno sagledati i domete nove režije Tare Manić u našem Nacionalnom teatru, koji, izgleda, pamti Njegoša najviše po stihu “Moje pleme snom mrtvijem spava”, ili, u slučaju ove nove premijere: “Moja publika snom laganim drijema”.

Zato slijedi prvo pitanje: ako je Uprava CNP-a promijenjena, zašto su onda novi, sposobni ljudi dozvolili da i njihov prvjenac u Nacionalnom teatru predstavlja nastavak lošeg niza predstava zahvaljujući bivšem rukovodstvu? Umjesto da se osjeti kvalitativan zaokret, da se vidi pomak, uslijedio je samo još jedan fijasko u prvoj, jednoiposatnoj polovini iscrpljujuće duge predstave po sistemu “Ko preživi pričaće”… U dužini od čak sat i po, zbog čega je i solidan drugi čin pao u sjenku svete dosade, koja je carovala u strpljivom gledalištu… A poznato je da naše nema fin običaj, kao u nekim drugim zemljama, da i tokom samog izvođenja loše predstave izviždi i reditelja i sve ostalo.

Cio zamorni prvi čin, kao mamutski preduga ekspozicija, imao je sve elemente režije, ali je napadno dominirao naglašeni egzibicionizam rediteljke, uz signaliziranja kako sve zna o teatru, što se najviše obije o glavu publike, ni krive ni dužne. Manićeva od šume nije vidjela drveće, zaboravila je na publiku, pa je prvih sat i po lažnog glamura režije djelovalo u duhu misli iz pripovijetke Laze Lazarevića, “Sve će to narod pozlatiti”: “Sve ličaše na razlupanu skupocenu porculansku vazu.”

Zato se postavlja opravdano pitanje: zašto baš Manićeva, i zašto nadležni nijesu imali kontrolne probe tokom rada mlade rediteljke (ili jesu), jer bi se valjda sugerisalo štrihovanje komada, čime bi se spasio kompletan projekat koji bi u formi dobre jednočinke funkcionisao. Ovako, dok je rediteljka dokazala da “zna svoj posao”, dešavala se predstava u gledalištu: publika je pristojno dremkala tokom prvih sat i po, a nakon toga uslijedilo spasenje za jedan broj onih koji su krenuli da napuštaju brod koji tone. Dvoje uglednih kulturnih poslenika ustali su snebivajući se i govoreći glasno: “Mi ovo više ne možemo da izdržimo, nek im je prosto, mi odosmo.” Interesantan je i još jedan komentar dvoje gledalaca, koji su veliki poznavaoci teatra po više osnova, a koje sam sreo nakon premijere komentarišući uz šalu njihovo napuštanje predstave zbog prvog čina. Njihov odgovor je glasio: “Nijesmo mogli biti baš toliki mazohisti da i dalje ostanemo.”

Ali, istine radi, drugi čin, za one u publici koji su preživjeli brodolom prvog, bio je sasvim solidan, i u velikoj kvalitativnoj diskrepanci u odnosu na prvi. Zato je publika, koja je, po sistemu, “Vi, koji ulazite u CNP, ostavite svaku nadu”, u nevjerici odgledala drugi, uz rukopis nekog “drugog”, inventivnog reditelja, neke druge Tare Manić. Dakle, dobijena su dva različita poluvremena jedne iste predstave, prvo katastrofalno, drugo vrlo dobro. Ali, kad gledaocima prvim zagorčaš veče, onda na sve pada sjenka.

Publika u Crnoj Gori dobro zna šta je teatar, i još uvijek dobro trpi one reditelje koji misle da je pozorišna Crna Gora najobičnija neznavena palanka, pozorišna selendra gdje se na sceni režijom može proturiti sve i svašta.

Tako se nastavila otužna, ustaljena praksa u CNP-u za vrijeme prethodnih uprava, da se, dok naši reditelji sjede besposleni, spas najčešće traži u stranim rediteljima, koji će nam baciti pojas za spasavanje i “konačno pokazati šta je to pravo pozorište”. A tokom tih epohalnih pokazivanja i izanđalih režija publika obično tone u mrzovolju, pri čemu glumci igraju za sebe, a gledaoci gledaju u mobilne.

Tako smo i ovog puta imali ustaljenu lošu praksu, ali uz fijasko prvog čina, i dobro vađenje iz ponora prosječnosti u drugom. Bizarna je i činjenica kako je publika pokušavala da se zabavi, bolje rečeno, spasi tokom trajanja prvih sat i po predstave. Iako je, žanrovski gledano, riječ o drami, na temu već toliko puta ispričane, izraubovane priče o vršnjačkom nasilju, publika je tražila ono čemu bi se bar nasmijala, komediju i trenutke divertimenta, a to nije bio osnovni cilj komada, no, daj šta daš…

A na tom planu u određenim sekvencama bljesnula je Branka Otašević, kojoj bi pozorišni oci napokon morali dati značajniju ulogu. Sjajnim osjećajem za humor, uz dobar nerv za komiku, ona možda već pretenduje čak na ulogu gospođe ministarke. Koju će, naravno, dobiti kad joj prođu svi vozovi, kad i Slavku Kaleziću, a taj tandem bi mogao biti svojevrsno scensko osvježenje.

Tako je to na brdovitom Balkanu, jer i CNP treba bolje da prepozna kad je pravo vrijeme za određenog glumca, kad mu treba dati pravu šansu.

Očito, zbog nedovoljnog iskustva rediteljke, a potom i nebrige Uprave CNP-a po osnovu prava na superviziju, valjda zbog politike nezamjeranja, urušen je projekat, a da sami glumci za to ne snose krivicu. Gledaoci su tokom drugog čina imali priliku da vide čak glumačka nadigravanja na otvorenoj sceni, ali su glumačke bravure Mirka Vlahovića, Dubravke Drakić, Dragana Račića, Miloša Pejovića, kao i Branke Otašević i Slavka Kalezića, ostale u sjenci većim dijelom dosadne predstave. Poseban paradoks je što su, u svjetlu mlake režije, i razvučenog komada, te bravure pojedinaca djelovale čak strano i anahrono.

Mladi studenti glume sa Cetinja, svi, posebno Miloš Kašćelan, Una Lučić i Stefan Vuković, pokazali su da je u Crnoj Gori vazda bilo i biće pravih talenata. Naravno, ako ih ne upropaste neki nadobudni reditelji koje CNP češće bira po bizarnim kriterijumima. I pritom, u rukavicama, ne kontroliše njihov rad, ne vodi računa što se publika već navikava na dosadne predstave kao novi pozorišni “sjajan” trend sa CNP-om kao matičnom kućom za takve scenske “iskorake”.

Naravno, kao i obično, povodom izvođenja premijere uslijedili su i neki kurtoazni osvrti o jednoj “sjajnoj predstavi”, gdje je “sve štimovalo”, a sve po već ustaljenom šablonu. Ali se skupocjena razbijena porculanska vazna nikako ne smije smetnuti s uma. Mada, shodno i kulturnoj politici nove uprave, teško je za vjerovati da će se tu išta promijeniti. Zato CNP danas ima bajkovit prizvuk jedino po bajci “Uspavana ljepotica”, s tim što u CNP-u spava budnost odgovornih, a najveći dio gledalaca diskretno drijema. I, na kraju, korektan savjet za mladu i, svakako, talentovanu rediteljku: prvi kriterijum uspješnosti pozorišnih predstava svodi se na podjelu na dosadne i interesantne. To ako se prenebregne, sve pada u vodu, pa i stečeno znanje, broj urađenih predstava i dobijena zvučna priznanja. A i sam tekst Horvata nije u dovoljnoj mjeri izdržao probu vremena, pa ga je trebalo daleko surovije štrihovati, u korist scenskog ugođaja, koji je ovom režijom grubo urušen i rasplinut bez ikakve potrebe. I, na kraju, dobar savjet budućim gledaocima: gledajte “Omladinu bez Boga”, ali dođite direktno na drugi čin.